سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه یزد

یزدانی راد, علی. (1401). نبرد رستم و اسفندیار؛ روایتی حماسی از پدیده‌ای تاریخی. کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی, 23(52), 9-46. doi: 10.29252/kavosh.2021.16578.3059
علی یزدانی راد. "نبرد رستم و اسفندیار؛ روایتی حماسی از پدیده‌ای تاریخی". کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی, 23, 52, 1401, 9-46. doi: 10.29252/kavosh.2021.16578.3059
یزدانی راد, علی. (1401). 'نبرد رستم و اسفندیار؛ روایتی حماسی از پدیده‌ای تاریخی', کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی, 23(52), pp. 9-46. doi: 10.29252/kavosh.2021.16578.3059
یزدانی راد, علی. نبرد رستم و اسفندیار؛ روایتی حماسی از پدیده‌ای تاریخی. کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی, 1401; 23(52): 9-46. doi: 10.29252/kavosh.2021.16578.3059

نبرد رستم و اسفندیار؛ روایتی حماسی از پدیده‌ای تاریخی

کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی
دوره 23، شماره 52، خرداد 1401، صفحه 9-46    اصل مقاله (1.23 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.29252/kavosh.2021.16578.3059
نویسنده
علی یزدانی راد*
بخش تاریخ، دانشکدۀ حقوق، علوم سیاسی و تاریخ، دانشگاه یزد، یزد، ایران
چکیده
داستان رستم و اسفندیار به مثابۀ یکی از فراگیرترین و پرمایه ­ترین داستان­ های حماسی ایران، تا کنون موضوع پژوهش­ های متعدّدی قرار گرفته است و از دیدگاه­ های گوناگون، بررسی و تفسیر شده است. هر یک از این پژوهش­ ها، به سهم خود پرتوهایی بر این داستان افکنده ­اند و گاه هم­زمان با آن، ابعاد و زوایایی از فرهنگ و تاریخ ایران را هم روشن نموده ­اند. پژوهش حاضر نیز که پژوهشی توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر روش تحقیق تاریخی است می­ کوشد تا از زاویه ­ای دیگر و با نگاهی متفاوت، داستان رستم و اسفندیار را بازخوانی کند و این فرضیه را به آزمون بگذارد که این داستان حماسی، میوه و محصولِ تحلیل و تفکّر مورّخِ اندیشمند ایرانی از پدیده ­ای است که بارها در تاریخ ایران و سایر کشورها روی داده است؛ این پدیدۀ تاریخی، تقابل همیشگی میان قدرت مرکزی و قدرت­ های محلّی است که سده­ ها پس از پیدایش و رواج داستان رستم و اسفندیار در ایران، ابن ­خلدون آن را در قالب نظریۀ معروف خود دربارۀ چگونگی ظهور و سقوط دولت ­ها، تنظیم و بیان نموده است. نتیجۀ پژوهش، ضمن تأیید فرضیۀ فوق و ارائه فهمی نو از داستان رستم و اسفندیار، همچنین پرتوی است بر ویژگی ­های تاریخ­ نگری و تاریخ­ نگاری ایرانیان در روزگار باستان.
کلیدواژه‌ها
رستم و اسفندیار؛ تمرکزگرایی؛ قدرت‌های محلّی؛ قدرت پهلوانی؛ ابن خلدون
عنوان مقاله [English]
Battle of Rostam and Esfandiyār; An epic narrative of a historical phenomenon
نویسندگان [English]
Ali Yazdani rad
Department of History; Faculty of Law, Political Science, and History; Yazd University; Yazd; Iran
چکیده [English]
The story of Rostam and Esfandiyar, as one of the most widespread and rich epics in Iran, has been the subject of numerous researches and has been studied and interpreted from various perspectives. Each of these researches, for their part, have shed light on this story and sometimes, have clarified some aspects of the Iranian culture and history. The present study, which is descriptive-analytical research based on the historical research method, tries to re-read the story of Rostam and Esfandiyar from another perspective and to test the hypothesis that this epic is the product of the analysis of the wise Iranian historians of a phenomenon that has occurred many times in the history of Iran and other countries. This historical phenomenon is a constant conflict between the central power and the local powers, which centuries after the emergence and spread of the story of Rostam and Esfandiyar in Iran, Ibn Khaldun formulated it in the form of his famous theory of how states emerged and fell. While confirming the above hypothesis and presenting a new understanding of the story of Rostam and Esfandiyar, the result of this research is also a light on the characteristics of historiography and the historical perspective of ancient Iranians.
کلیدواژه‌ها [English]
Rostam and Esfandiyar, Centralism, Local Powers, Pahlavan, Ibn Khaldun
مراجع
الف) کتاب­ها

  1. ابن ­الأثیر، ابوالحسن علی بن ابی ­الکرم (1385ق.)، الکامل فی­ التاریخ، بیروت: دار صادر.
  2. ابن ­خلدون، عبدالرّحمن (1375)، مقدّمۀ ابن­ خلدون، ترجمة محمّد پروین گنابادى، چاپ هشتم، تهران: علمى و فرهنگى.
  3. ابن ­ندیم، ابوالفرج محمّد بن اسحاق (1417ق.)، الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، بیروت: دارالمعرفه.
  4. ابن ­هشام، عبدالملک (1375)، زندگانى محمّد (ص) پیامبر اسلام، ترجمۀ سیّدهاشم رسولى، چاپ پنجم، تهران: کتابچى.
  5. ابن ­هشام، عبدالملک (بی­تا)، السیرةالنبویّه، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى، بیروت: دارالمعرفه.
  6. اسکندر بیگ ترکمان (1382)، تاریخ عالم ­آرای عبّاسی، تصحیح ایرج افشار، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
  7. اسلامی ­ندوشن، محمّدعلی (1390)، داستان داستان­ها؛ رستم و اسفندیار در شاهنامه، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  8. انجوی ­شیرازی، سیّدابوالقاسم (1369الف)، فردوسی ­نامه؛ مردم و فردوسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.
  9. ــــــــــــــــــــــــــ (1369ب)، فردوسی ­نامه؛ مردم و قهرمانان شاهنامه، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.
  10. بیرونی، ابوریحان (1386)، آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
  11. پلوتارک (1346)، حیات مردان نامی، ترجمۀ رضا مشایخی، چاپ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  12. تاریخ سیستان (1366)، تحقیق و تصحیح از محمّدتقی بهار، چاپ دوم، تهران: کلاله خاور.
  13. تفضلی، احمد (1378)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ سوم، تهران: سخن.
  14. ثعالبی، عبدالملک بن محمّد (1368)، تاریخ ثعالبی مشهور به غررُ اخبارِ مُلوک­الفُرس و سیَرِهم، پارۀ نخست (ایران باستان)، ترجمۀ محمّد فضائلی، تهران: نشر نقره.
  15. جاماسب آسانا، جاماسب­جی دستور منوچهرجی (1371)، متون پهلوی، گزارش سعید عریان، تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
  16. داندامایف، محمد آ. (1381)، تاریخ سیاسی هخامنشیان، ترجمۀ خشایار بهاری، تهران: نشر کارنگ.
  17. درخت آسوریگ (1363)، ترجمۀ ماهیار نوابی، چاپ دوم، تهران: فروهر.
  18. دیاکونوف، ا. م. (1380)، تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
  19. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1371)، اخبارالطوال، ترجمۀ محمود مهدوی­ دامغانی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
  20. زرّین­ کوب، عبدالحسین (1381)، تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
  21. سپاهی، جمشید (1349)، نگرشی بر اوج و سقوط رستم در شاهنامه، تهران: مؤسسه انتشارات آسیا.
  22. سیوری، راجر (1385)، ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
  23. شارپ، رلف نارمن (1382)؛ فرمان ­های شاهنشاهان هخامنشی، تهران: پازینه.
  24. شمیسا، سیروس (1376)، طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار (همراه با مباحثی در آیین مهر)، تهران: نشر میترا.
  25. صفا، ذبیح ­الله (1333)، حماسه­ سرایی در ایران؛ از قدیم ­ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران: مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
  26. طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر (1387ق.)، تاریخ­ الأمم و الملوک، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، ط الثانیه، بیروت: دارالتراث.
  27. طبری، محمّد بن جریر (1375)؛ تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ پنجم، تهران: اساطیر.
  28. فردوسی، حکیم ابوالقاسم (1353)؛ شاهنامه، تصحیح ژول مول، چاپ دوّم، تهران: شرکت سهامی کتاب ­های جیبی.
  29. فَرنبَغ دادگی (1385)، بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، چاپ سوم، تهران: توس.
  30. فلسفی، نصرالله (1347)؛ زندگانی شاه­ عبّاس اوّل، چاپ سوّم، تهران: دانشگاه تهران.
  31. کریستنسن، آرتور (1385)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ غلامرضا رشید یاسمی، چاپ پنجم، تهران: صدای معاصر.
  32. کویاجی، جهانگیر کوورجی (1380)، بنیادهای اسطوره و حماسۀ ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: آگه.
  33. گردیزی، ابوسعید عبدالحیّ بن ضحاک (1366)، زین­ الأخبار، تحقیق عبدالحیّ حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
  34. مجمل ­التواریخ و القصص (بی­تا)‏، تحقیق ملک ­الشعراء بهار، تهران: کلاله خاور.
  35. مسعودی، أبوالحسن علی بن الحسین (1409ق.)، مروج الذَّهَب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، أربعه اجزاء، قم: دارالهجره.
  36. مسکوب، شاهرخ (1342)؛ مقدّمه ­ای بر رستم و اسفندیار، تهران: امیرکبیر.
  37. نامۀ تنسر به گشنسب (1354)، به تصحیح مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
  38. نولدکه، تئودور (1369)، حماسۀ ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی و با مقدّمۀ سعید نفیسی، چاپ چهارم، تهران: نشر جامی و مرکز نشر سپهر.
  39. نویدی، داریوش (1386)، تغییرات اجتماعی-اقتصادی در ایران عصر صفوی، ترجمة هاشم آقاجری، تهران: نشر نی.
  40. نهایة­الأرب فی أخبار الفرس و العرب (1375)، تصحیح محمّدتقی دانش ­پژوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  41. واقدی، محمّد بن عمر (1369)، مغازى؛ تاریخ جنگ­ هاى پیامبر(ص)، ترجمة محمود مهدوى­ دامغانى، چاپ دوّم، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
  42. ولسکی، یوزف (1388)، شاهنشاهی اشکانی، ترجمۀ مرتضی ثاقب­ فر، چاپ چهارم، تهران: ققنوس.
  43. هرودوت (1362)، تاریخ هرودوت، ترجمۀ غ. وحید مازندرانی، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
  44. هزار حکایت صوفیان (1389)، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات از حامد خاتمی ­پور، تهران: سخن.
ب) مقالات

  1. آموزگار، ژاله (1385)، «سنّت شفاهی در ایران باستان»، بخارا، شمارۀ 53، صص 140-151.
  2. جباره، عظیم (1397)، «بررسی باورهای عامیانه و اساطیری در روایتی نقالی از داستان رستم و اسفندیار»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، سال چهاردهم، شمارۀ 2، صص 51-74.
  3. خطیبی، ابوالفضل (1376)، «روایتی دیگر از داستان رستم و اسفندیار»، نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 10، صص 155-162.
  4. راشد محصّل، محمّدتقی (1369)، «مروری بر داستان رستم و اسفندیار»، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ سوم و چهارم، صص 432-462.
  5. عدنانی، سیّدمسعود (1388)؛ «دورۀ گشتاسپی در حماسه، گذار خودکامگی از اسطوره به تاریخ»، جستارهای ادبی (مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد)، دورۀ 42، شمارۀ 4 (مسلسل 167)، صص 177-190.
  6. قائمی، فرزاد (1388)، «طبقه ­بندی توصیفی شاهنامه بر اساس شالوده ­های تاریخی و اساطیری»، ادبیات فارسی، دورۀ پنجم، شماره 21، صص 109-129.
  7. قریب، مهدی (1374)، «بازخوانی داستان رستم و اسفندیار از شاهنامۀ فردوسی»، ایران­ شناسی، سال هفتم، شمارۀ 2، صص 357-372.
  8. مالمیر، تیمور (1385)، «ساختار داستان رستم و اسفندیار»، نشریه دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، شمارۀ 19، 163-184.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 856
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 770