گونهشناسی فضاهای نیمهباز در خانههای بومی دورۀ صفویه و قاجاریۀ شهر تاریخی نایین | ||
| معماری اقلیم گرم و خشک | ||
| دوره 9، شماره 13، شهریور 1400، صفحه 1-21 اصل مقاله (2.38 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.29252/ahdc.2021.16382.1530 | ||
| نویسندگان | ||
| فاطمه محرابیون محمدی* 1؛ حمیدرضا بیگ زاده شهرکی2؛ سمیه امیدواری3 | ||
| 1دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه علم و هنر، یزد، ایران | ||
| 2استادیار دانشگاه فنی و حرفهای، یزد، ایران | ||
| 3استادیار دانشگاه علم و هنر، یزد، ایران | ||
| چکیده | ||
| معماری خانههای بومی در بسیاری از شهرهای حاشیۀ کویر ـ مبتنی بر ملاحظات اقلیمی، کارکردی و فرهنگی ـ در ترکیبی از فضاهای باز، نیمهباز و بسته شکل گرفته است. هر کدام از این فضاها نیز به نوبۀ خود و متناسب با شرایطی که ذکر شد (و به ویژه خصوصیات اقلیمی و تنظیم شرایط محیطی) در انواع و گونههای مختلفی پدید آمدهاند. در این میان، فضاهای نیمهباز عمدتاً به مثابۀ حلقۀ واسط و عرصههای مابین فضاهای باز و بسته، دارای جایگاه ویژه و قابل مطالعهای هستند. نگاهی به خانههای بومی شهر نایین ـ به عنوان یکی از شهرهای واقع در اقلیم گرم و خشک حاشیۀ کویر ـ نیز نشان از آن دارد که در معماری این خانهها توجه ویژهای به شکلگیری فضاهای نیمهباز شده و انواع مختلفی از این فضاها را پدید آورده است. پژوهش حاضر با هدف گونهشناسی فضاهای نیمهباز در خانههای صفوی و قاجار شهر نایین به انجام رسیده و سعی در شناسایی مؤلفهها و ویژگیهای معماری این فضاها و تبیین نسبت آنها با دیگر فضاهای مرتبط داشته است. شیوۀ پژوهش این مقاله مبتنی بر روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و مقایسۀ تطبیقی بوده و دادههای مورد نیاز خود را از طریق مشاهدات میدانی، رجوع به منابع کتابخانهای، مستندات تاریخی و همچنین مراجعه به منابع شفاهی گردآوری نموده است. به منظور تحدید دامنۀ تحقیق، پژوهش حاضر صرفاً بر خانههای متعلق به دورههای صفوی و قاجار شهر نائین متمرکز گردیده است. نتایج تحقیق بیانگر آنست که عموماً در خانههای بومی صفوی و قاجاری نایین، فضاهای نیمهباز ـ علیرغم دارا بودن نسبتهای متنوعی از کل مساحت بنا ـ به طور متوسط با مساحتی در حدود 6% از کل فضاها در ترکیب با فضاهای باز و بستۀ خانهها به کار گرفته شدهاند. در همین رابطه، سه گونۀ فضای نیمهباز شامل «ایوان»، «ایوانچه» و «تالار» قابل شناسایی است که هر کدام از آنها به لحاظ شکل، نحوۀ مکانیابی و عملکرد دارای ویژگیهای مختص خویش بودهاند. | ||
| کلیدواژهها | ||
| گونهشناسی؛ فضاهای نیمهباز؛ صفویه؛ قاجاریه؛ نایین | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Typology of semi-open spaces in the vernacular houses of the Safavid and Qajar periods of Naein historic city | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Fatemeh Mehrabiun Mohammadi1؛ Hamid Reza Beigzadeh Shahraki2؛ Somayeh Omidvari3 | ||
| 1Graduate student of architecture, Science and Arts University, Yazd, Iran | ||
| 2Assistant Professor, Technical and Vocational University, Yazd, Iran | ||
| 3University of Science and Art, Yazd, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The architecture of Vernacular houses in many desert cities - based on climatic, functional and cultural considerations - is formed in a combination of open, semi-open and closed spaces. Each of these spaces, in turn, in accordance with the conditions mentioned (and especially climatic characteristics and regulation of environmental conditions) have emerged in different types and kinds. Among these, semi-open spaces have a special and readable place, mainly as an intermediate link and areas between open and closed spaces. A look at the vernacular houses of Naein city, as one of the cities located in the hot and dry climate of the desert, also shows that in the architecture of these houses, special attention has been paid to the formation of semi-open spaces and different types of these spaces have been created. This study was conducted with the aim of identifying semi-open spaces in Safavid and Qajar houses of Naein city and tried to identify the architectural components and features of these spaces and explain their relationship with other related spaces. This article is based on descriptive-analytical and comparative comparison research method and has collected the required data through field observations, referring to library sources, historical documents and also referring to oral sources. In order to limit the scope of research, the studies focus only on houses belonging to the Safavid and Qajar periods in the city of Naein. The Results show that generally in Safavid and Qajar houses of Naein, semi-open spaces (despite having various ratios of the total area of the building) often on average with an area of about 6% of the total houses spaces in combination with closed and open spaces have been used. In this regard, three types of semi-open space including "Ivan", "Ivancheh" and "Talar" can be identified, each of which has its own unique characteristics in terms of shape, location and function. | ||
| کلیدواژهها [English] | ||
| Typology, Semi-open spaces, Safavid period, Qajar period, Naein | ||
| مراجع | ||
|
ـ آرشیو ادارۀ میراث فرهنگی شهرستان نایین
ـ بنیانی، فاطمه؛ معمار ضیا، کاظم؛ حبیبی، امین و فتاحی، کاوه. (1397). پیوستگی فضایی در گذار از فضای باز به بسته. دوفصلنامه اندیشۀ معماری، شماره 4: 63- 76.
- بیات، سارا. (1396). پایان نامه کارشناسی ارشد. بررسی آسایش حرارتی در فضای نیمه باز مسکن بومی شهر یزد( اساتید راهنما: ر. فیاض، ش. دلفانی). دانشکده معماری و شهرسازی. دانشگاه هنر
ـ پاسیان خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن و فرخزاد، محمد. (1396). سیر دگرگونی فضای بسته، فضای سرپوشیده و فضای باز در خانههای تاریخی گرگان از دوره قاجاریه تا پهلوی اول. دوفصلنامه مرمت و معماری ایران، شماره 13: 91- 106.
ـ حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت، بررسی معماری خانههای تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرآیند و معیارهای طراحی خانه. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
ـ خانمحمدی، محمدعلی؛ عظیمی، سیروان؛ رحمانیانی، یاسر و حسینی، مختار. (1395). مطالعه کمی و کیفی نقش ایوان در خانههای سنتی و احیاء آن در کالبد تراس (مطالعه موردی: آپارتمانهای میانمرتبه شهر تهران). نشریه هویت شهر، شماره 26: 21- 32.
ـ راهب، غزال و نظری، محیا. (1396). بررسی عوامل مؤثر بر کارکرد فضای نیمهباز خصوصی واحدهای مسکونی شهر تهران. معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 21: 39-48.
ـ رضائینیا، عباسعلی. (1396). صورت ایوان در معماری ایرانی از آغاز تا سدههای نخستین اسلامی. دوفصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 11: 125-144.
ـ رفیعی سرشکی، بیژن؛ رفیعزاده، ندا و رنجبر کرمانی، علیمحمد. (1382). فرهنگ مهرازی (معماری) ایران. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
ـ زرکش، افسانه. (1390). مفهوم فضای نیمهباز در معماری. کتاب ماه هنر، شماره 155: 92-101.
ـ سلطانزاده، حسین. (1374). نایین شهر هزارههای تاریخی. تهران: صنوبر (دفتر پژوهشهای فرهنگی).
ـ صنعتی، سیده. (1385). پایاننامه کارشناسی ارشد. تأملی بر مقام حقیقی حیاط در معماری (اساتید راهنما: ک. مندگاری، ن. فرحزا، استاد مشاور: ه. ندیمی). دانشگاه هنر و معماری یزد.
ـ فرخزاد، محمد و مدیری دوم، ایمان. (1393). کنکاشی در اصول طراحی فضاهای باز با توجه به پیشینۀ معماری و شهرسازی ایران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره16: 81- 95.
ـ محمد مرادی، اصغر. (1374). تحلیلی موردی از خانههای قدیمی نایین و محمدیه و اصول جامع حاکم بر نحوه طراحی آن ها. مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد اول، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ـ محمودی، امیرسعید؛ قاضیزاده، سیده ندا و منعام، علیرضا. (1389). تأثیر طراحی در آسایش حرارتی فضای باز مجتمعهای مسکونی نمونه مورد مطالعه: فاز سه مجتمع مسکونی اکباتان. نشریه هنرهای زیبا، شماره 42: 59-70.
ـ محمودی، عبدالله. (1384). بازنگری اهمیت ایوان در خانههای سنتی (با نگاه ویژه به بم). نشریه هنرهای زیبا، شماره 22: 53- 62.
ـ مداحی، سید مهدی؛ اسفندیانی مقدم، الهه؛ عباسی، لیلا و بمانی نائینی، مونا. (1397). قیاس تحلیلی نقش فضاهای نیمهباز مسکونی بر شکلگیری شیوه زندگی و نظام رفتاری ساکنان در خانههای بومی دیروز و مسکن امروز (مورد مطالعاتی: شهر مشهد). مجله معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 25: 149- 161.
ـ معماریان، غلامحسین. (1387). معماری ایرانی. تهران: انتشارات سروش دانش.
ـ نیکقدم، نیلوفر. (1392). الگوی فضاهای نیمهباز خانههای بومی دزفول، بوشهر و بندر لنگه در ارتباط با مولفههای اقلیم محلی. نشریه هنرهای زیبا، شماره 3: 69-80.
ـ هدایت، اعظم و طبائیان، سیده مرضیه. (1391). بررسی عناصر شکل دهنده و دلایل وجودی آنها در خانههای بافت تاریخی بوشهر. نشریه شهر و معماری بومی، شماره 3: 35- 53. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 891 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,540 |
||