نگاهی به مرمت های انجام شده در کتیبه های نوشتاری آثار معماری دوره اسلامی ایران از دیدگاه مبانی نظری مرمت و مبانی هنرهای تجسمی | ||
| معماری اقلیم گرم و خشک | ||
| دوره 9، شماره 13، شهریور 1400، صفحه 23-39 اصل مقاله (1.67 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.29252/ahdc.2021.16139.1507 | ||
| نویسندگان | ||
| طاهره شیشه بری1؛ حسین احمدی* 2؛ احمد صالحی کاخکی3 | ||
| 1دانشجوی دکتری رشته مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران | ||
| 2دانشیار گروه مرمت ، دانشکده مرمت و حفاظت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران | ||
| 3دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشکده مرمت دانشگاه هنر اصفهان اصفهان، ایران | ||
| چکیده | ||
| کتیبه و کتیبه نویسی در تزئینات بناهای دوره اسلامی به عنوان پیوند دهنده خط و معماری، از قرون اولیه اسلامی، مورد استفاده و توجه هنرمندان مسلمان قرار گرفته است و این هنر ماندگار، همچنان توسط هنرمندان تا به امروز اجرا می شود. بی‌گمان با گذشت زمان، آثار تاریخی، از جمله کتیبهها، در معرض آسیب های مختلفی قرار می گیرند و این آثار ارزشمند، از منظرهای گوناگون زیبایی شناسی، اصالت، وحدت و یکپارچگی و خوانایی، دچار آسیب می شوند. هر ساله در کشور، عملیات مرمتی در حجم گسترده ای انجام می شود و کتیبهها هم از این امر مستثنی نیستند. علی‌رغم اینکه کتیبهها، بخش مهمی از میراث فرهنگی جهان محسوب می شوند و جزء مهم ترین مدارک برای پژوهش درباره آثار تاریخی به شمار می آیند، اما در بیشتر موارد مرمت کتیبهها به صورت سلیقه‌ای و گاه نادرست انجام می شود. به همین دلیل تلاش شد تا نمونه هایی از مرمت های انجام شده بر روی کتیبههای نوشتاری، انتخاب و از دیدگاه مبانی نظری مرمت و مبانی هنرهای تجسمی، مورد بررسی قرار گیرد. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که مرمت اکثر کتیبه های نوشتاری، سلیقه ای بوده و توجهی به مبانی هنرهای تجسمی نشده و کتیبه زیبایی، یکپارچگی، خوانایی و اصالت خود را از دست داده است. از طرفی در مبانی نظری مرمت برای مرمت نواحی کمبود کتیبههای نوشتاری، معیاری وجود ندارد و نه تنها در ایران، بلکه در جوامع جهانی نیز به آن توجهی نشده است. بنابراین، ضرورت نگرش جدی به مسئله معیار موافق با مبانی نظری مرمت با توجه به مطرح بودن مقوله خط و خوشنویسی و رعایت مبانی هنرهای تجسمی در مرمت کتیبههای نوشتاری، دیده می شود. در مجموع به نظر می رسد مرمتگر هنگام مرمت نواحی کمبود در کتیبهها باید علاوه بر توجه به مبانی نظری مرمت به مواردی مانند حفظ یکپارچگی، اصالت و ارزش های زیباشناختی، اصول دوازده گانه خوشنویسی، آشنایی با گونه های مختلف خط/قلم و مبانی هنرهای تجسمی، شناخت کامل داشته باشد. روش تحقیق این مقاله از نوع کیفی و توصیفی-تحلیلی، روش های یافته اندوزی، مشتمل بر مطالعات میدانی، رجوع به منابع متعدد و مطالعات کتابخانه‌ای بوده و از نظر هدف کاربردی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مرمت؛ کتیبه های نوشتاری؛ مبانی نظری مرمت؛ مبانی هنرهای تجسمی؛ معماری دوره اسلامی ایران | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| To Observe on The Restoration of the Inscriptions of the Islamic Architecture Monuments of Iran from Viewpoint of Theory Restoration and the Basics of Visual Arts | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Tahereh Hhishehbori1؛ Hossein Ahmadi2؛ Ahmad Salehi Kakhki3 | ||
| 1PhD Candidate, Restoration Faculty, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran | ||
| 2Associate Professor, Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan. Isfahan, Iran. | ||
| 3Associate Professor,Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Taking a look at inscriptions and writing inscriptions in the ornamentation of Islamic era monuments have been used and considered by Muslim artists as a link of the handwriting and architecture since the early Islamic centuries, and this enduring art is still performed by the artists until the present time. Over time, historical monuments such as inscriptions are undoubtedly subjected to various damages, and these valuable works suffer from various perspectives of aesthetics, authenticity, unity, integrity, and readability. Since every year in the country, large-scale restoration operations are carried out and inscriptions are not excepted. Considering that inscriptions are accounted as an important part of the world's cultural heritage and are considered as the most important documents for research about historical monuments, but in most cases, the restoration of inscriptions is a matter of taste and sometimes are done incorrectly. For this reason, attempts were made to select some samples of restorations of written inscriptions and are critically studied from the viewpoint of the present theory restoration and the basics of visual arts. The results of the research indicate that the performed restorations are a matter of taste and the visual arts basics were not considered in the restoration of most of the written inscriptions, and the inscriptions have lost their beauty and integrity, readability and originality, etc. On one hand, there is a lack of criteria in accordance with the theoretical principles of restoration to restore the areas; there is lack of these categories of valuable written works. This issue has not been noticed not only in Iran, but also in the international community. Therefore, there is a need for a serious review of the issue of the criteria in accordance with the theoretical principles of restoration considering the importance of handwriting and calligraphy and observing the basics of the visual arts in the renovation of the written inscriptions. The results indicate that despite the lack of criteria for the restoration of the deficient area of inscriptions, the restorer should have an excellent command of maintaining integrity, authenticity and aesthetics, twelve components of calligraphy, different types of calligraphy, and the basics of visual arts, in addition to the theoretical foundations of restoration while restoring the deficient areas in the inscriptions. The research method of this article is qualitative and descriptively-comparative; the methods of finding in this research include field studies, reference to various sources and library studies and are applied in terms of purpose. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Restoration, Inscriptions, Theory Restoration, Basics of Visual Arts, Islamic Architecture of Iran | ||
| مراجع | ||
|
-آدی، اندرو. (1378). تاریخ و مبانی نظری مرمت مرمت اشیا فرهنگی. ترجمه: حمید فرهمند بروجنی. فصلنامه هنرنامه. سال دوم. (5): 85-95.
ـآیت اللهی، حبیب الله. (1376). مبانی هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
-احمدی، حسین؛ عابد اصفهانی، عباس و اکبری فرد، مریم. (1392). آسیب شناسی کتیبه معرق سنگ و کاشی خدایخانه مسجد عتیق شیراز. دو فصلنامه علمی-پژوهشی مرمت و معماری ایران. (5) :69-82.
-احمدی، محمدرضا و هوایی، فاطمه. (1398). بررسی کتیبه های مسجد مشیر الملک شیراز. اصفهان: همایش ملی خوشنویسی و نگارگری: 1-14. (@universitycalligraphy) (تاریخ دسترسی: 15/2/1398)
-استانلی پرایس، نیکلاس؛ کربی تالی پسر، مانسفیلد و ملوکو واکارو، آلساندرا. (1395). خوانشهایی در حوزهی حفاظت؛ جستارهای تاریخی و فلسفی در حفاظت از میراث فرهنگی. ترجمه، تدوین و مقدمه: رسول وطن دوست. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
ـاستینسون، اوکویرک و کاتیون، ویگ برن. (1390). مبانی هنر، نظریه و عمل. ترجمه: محمدرضا یگانه دوست. تهران: سمت.
ـاسحاقیان، مهدی. (1382). میخواهم پژوهشگر شوم. اصفهان: نوشته.
-افشار، ایرج. (1374). یادگارهای یزد. جلد اول. یزد: خانه کتاب و تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـبرندی، چزاره. (1387). تئوری مرمت. ترجمه: پیروز حناچی. تهران: دانشگاه تهران.
-بصیری، سمیه. (1393). تبیین مفهوم تمامیت در حوزه آثار موزهای از منظر مدیریت حفظ فرآیند ارتباط متقابل اثر-مخاطب-محیط. راهنما: رسول وطن دوست و محمد امین امامی. رساله دکترای تخصصی رشته مرمت آثار تاریخی فرهنگی. دانشگاه هنر اصفهان. دانشکده حفاظت و مرمت. گروه دکتری مرمت.
ـبلر، شیلا. (1394). نخستین کتیبهها در معماری دوران اسلامی ایران زمین، ترجمه: مهدی گلچین عارفی، تهران: فرهنگستان هنر.
-بیرامی، ریحانه، و فرخ فر، فرزانه. (1396). مطالعه اجزای کالبدی کتیبههای کوفی مسجد جامع کرمان براساس کاربرد عناصر بصری. تاریخ و فرهنگ. (2): 33-66.
-پاکباز، روئین. (1385). دایره المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر. چاپ پنجم.
ـتقوی نژاد، بهاره. (1396). بررسی تزئینات گیاهی و هندسی محرابهای گچ بری مجموعه آرامگاهی تربت شیخ جام. دو فصلنامه علمی-ترویجی نگارینه هنر اسلامی. دوره 4. (13): 17-31.
-حسینی، سید هاشم و احمدزاده، فرید. (1396). مطالعه و شناخت آرایههای معماری دو مسجد قاجاری حاج شهبازخان دولتشاه در شهر کرمانشاه در قیاس با مسجد سپهسالار در تهران. دو فصلنامه علمی- ترویجی پژوهش هنر. سال هفتم. ( 14) :63-77.
ـخادم زاده، محمد حسن. (1384). مساجد تاریخی شهر یزد. یزد: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی یزد.
ـخاکباز الوندیان، الهه. (1387). گزارش مرمت کتیبه کاشی معرق مسجد ریگ مجومرد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد.
-داننده، سمیراالسادات. (1396). مقایسه ترکیب بندی در دو کتیبه ثلث طوماری از محمدرضا امامی اصفهانی و محمد حسین شهید مشهدی در صحن عتیق حرم امام رضا (ع). نگره. (44): 21-39.
-دانیس، دونیس اِ. (1385). مبادی سواد بصری. ترجمه: مسعود سپهر. تهران: سروش.
-راهجیری، علی. (1346). پیدایش خط و خطاطان به انضمام تذکره خوشنویسان معاصر. تهران: ابن سینا.
ـرجایی باغسرخی، سید امیر و بصیری، سمیه. (1391). کتیبهنگاری؛ بازشناسی هنرهای سنتی-اسلامی (4). تهران: پژوهشکده فرهنگ، هنر و ارتباطات.
-رید، هربرت. (1381). معنی هنر. ترجمه: نجف دریابندری. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. چاپ هشتم.
ـسلیمانی، پروین؛ وحیدزاده، رضا و فرهمند بروجنی، حمید. ( 1394). کتیبه های کاشی معرق در ایران. تهران: هم پا.
-شعبانی، رضا. (1378). هنر در بستر زمان. مجموعه مقالات چیستی هنر. تدوین: سید عباس نبوی. تهران: مرکز پژوهش های اسلامی نهاد-قطران:1139-154.
ـشهبازی شیران، حبیب؛ حسینی نیا، سید مهدی و مهدی کاظم پور. (1396). تحلیل تاثیرات اعتقادات عرفان و تصوف بر مضامین و تزئینات کتیبه های مسجد کبود تبریز. نشریه فیروزه اسلام-پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی. سال سوم. (4): 81-96.
-شهیدانی، شهاب. (1397). ملاحظاتی چند در دانش کتیبهنگاری و ضرورت کاربرد اصول و قواعد خوشنویسی در تحلیل کتیبهها. فصلنامه پژوهشهای معماری اسلامی. سال ششم. (18) : 87-110.
ـشیمل، آنه ماری. (1381). خوشنویسی اسلامی. ترجمه: مهناز افشار. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
ـشیشه بری، طاهره و حمید فرهمند بروجنی. (1392). مقایسه مضامین و فنون اجرای کتیبه های چهار مدرسه قرن هشتم شهر یزد. دو فصلنامه علمی-ترویجی پژوهش هنر. سال سوم. (5): 67- 79.
ـصحافی مقدم، عباسعلی. (1385). خوشنویسی، هنر یا صنعت. کتاب ماه هنر. ( 101-102) : 84-90.
ـفضائلی، حبیب الله. (1360). تعلیم خط. تهران: سروش. چاپ دوم.
-فیلدن، برنارد م، و یوکیلهتو، یوکا. (1388). راهنمای مدیریت برای محوطه های میراث جهانی. ترجمه: پیروز حناچی. تهران: دانشگاه تهران. چاپ دوم.
ـقادر، حسن. (1391). مطالعات و مستندسازی مسجد عتیق شیراز. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس.
-قوچانی، عبدالله. (1365). گزارش کتیبههای مسجد نو شیراز، مسجد عتیق و چند کتیبه و سنگ قبر. اداره کل میراث فرهنگی استان فارس: مرکز اسناد و مدارک.
ـقوچانی، عبدالله. (1377 ). اشعار فارسی کاشیهای تخت سلیمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـقوچانی، عبدالله. ( 1377). بررسی کتیبههای تاریخی مجموعه نطنز و مسجد جامع نائین. مجله اثر. (26-27) : 132-142.
ـقوچانی، عبدالله. (1383). بررسی کتیبههای بناهای شهر یزد. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده زبان و گویش.
ـکپس، جئورگی. (1375). زبان تصویر، ترجمه: فیروزه مهاجر. چاپ دوم. تهران: سروش.
ـکیانی، محمد یوسف. (1385). تاریخ هنر و معماری ایران در دوره اسلامی. چاپ هشتم. تهران: سمت.
-گلدمن، آلن. (1384). امر زیبا. دانشنامه زیباییشناسی. ترجمه: منوچهر صانعی دره بیدی و همکاران. تهران: فرهنگستان هنر.
-مدنیان محمدی، علی. (1395). معرفی و بررسی کتیبهنگاری های مسجد سرکوچه محمدیه نایین. بیرجند: کنفرانس بین المللی شرق شناسی، تاریخ و ادبیات پارسی: 1-17. (www.SID.ir) (تاریخ دسترسی: 23/2/1400).
ـملک احمدی، محسن. (1393). ارزیابی شیوههای معمول مرمت و بازسازی آرایههای کاشیکاری معرق در ایران از نقطه نظر مرمتی (مطالعه موردی بناهای بقعه شیخ عبدالصمد نطنز، مسجد شاه مشهد، مسجد کبود تبریز). راهنما: حسین احمدی. دانشگاه هنر اصفهان. دانشکده مرمت.
ـمولوی، عبدالحمید. (1354). دشت جام و آثار باستانی آن (این کتاب بخشی از جلد اول کتاب آثار باستانی خراسان است). مشهد: انجمن آثار ملی.
ـنامی، غلامحسین. (1371). مبانی هنرهای تجسمی (ارتباطات بصری). تهران: توس.
ـنیکراد، فرشته. (1395). امکان سنجی تطابق اصول نظری مرمت در کتیبهها با اصول و قواعد خوشنویسی به منظور تمامیت بخشی و حفظ اصالت، اسلوب و زیباشناخت خط کتیبه. راهنما: حسین احمدی. دانشگاه هنر اصفهان. دانشکده حفاظت و مرمت.
ـوحیدزاده، رضا؛ پدرام، بهنام، و اولیا محمد رضا. (1390). تنوع رویکردهای نظری در عرصه تعمیر و مرمت کاشیکاری معرق و هفت رنگ و چالش های ناشی از آن در حفاظت آثار ایران. دو فصلنامه علمی-تخصصی پژوهش هنر. (1): 33-47.
-ویناس، سالوادور میونز. (1389). نگره نگاهداشت معاصر. ترجمه: فرهنگ مظفر، فاطمه مهدی زاده و حمید فرهمند بروجنی. اصفهان: گلدسته.
ـیوکیلهتو، یوکا. (1387). تاریخ حفاظت معماری. ترجمه: محمد حسن طالبیان و خشایار بهاری. تهران: روزنه.
-Brajer, Isabelle. (2005). Dilemmas in the Restoration of Wall Paintings: Conflicts Between Ethics, Aesthetics, Functions and Values Illustrated by Examples from Denmark . The Art of Restoration- Developments and Tendencies of Restoration. Aesthetics in Europe (Munich: ICOMOS, 2005): 122-140.
-Cameron, Christina. (2009). The Evolution of the Concept of Outstanding Universal Value, Conserving the Authentic. essays in Honour of Jukka Jokilehto, Edited by Nicholas Stannley –price and Joseph King, Rome: ICCROM Conservation Studies 10: 127-136.
-Great Pollsson, Tina. (2008). Retouching of Art on Paper. London: Archetype.
-Matero, Frank. (2000). Ethics and Policy in Conservation .Newsletter 15, No 1:5-8.
-Mora, Paolo, Mora, Laure and Philippot, Paul. (1983). Conservation of Wall Paintings. London: Butterworth.
ـMittone, Lisa. 2010. The use of neutral colour in the retouching of large losses in wall paintings.
(accessed 2010/9/25) http://www.create.uwe.ac.uk/norway_paperlist/mittone.pdf -Philippot, paul. (1972). Historic Persevation: Philosophy, Criteria, Guidelines. Historical and Philosophical Issuse in the Conservation of Cultural Heritage. Edited by Nicholas Stanly Price. M.Kirby Talley J.R and Alessandra Melucco Vaccaro. 1996. Los Angeles: Getty Conservation Institute, pp.358-363.
-Sherwin Garland, Patricia. (2002). Recent Solution to Problemes Presented by the Yale Collection.Early Italian Pintings: Apporaches to conservation. Edited by Patricia Sherwin Garland. 2003. New Haven: Yale University Press: 54-68. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 651 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 695 |
||