بررسی دوره بندی تاریخی ـ کالبدی مسجد جامع هفتشویه از منظر مطالعات تطبیقی | ||
| معماری اقلیم گرم و خشک | ||
| مقاله 7، دوره 7، شماره 10، اسفند 1398، صفحه 141-174 اصل مقاله (4.94 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.29252/ahdc.2020.1779 | ||
| نویسندگان | ||
| مهدی رازانی* 1؛ یدالله حیدری باباکمال2 | ||
| 1استادیار، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنراسلامی تبریز، تبریز، ایران | ||
| 2استادیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران | ||
| چکیده | ||
| بناهای مذهبی از دوران پیش‌ازتاریخ تا زمان حاضر نقش مهمی در تشکیل عناصر ساختاری شهرها، سکونتگاهها و حتی روستاها ایفا نمودهاند. به‌طوری‌که کاوشهای باستانشناسی و شواهد موجودِ تاریخی نشان میدهند؛ معابد و اماکن مذهبی در دورههای قبل از اسلام همواره یکی از مراکز کانونی تجمع مردم برای انجام مراسم آیینی بودهاند. استان اصفهان یکی از مناطق مهم تاریخی کشور در تمامی ادوار آنست که بناهای بسیاری در آن همچنان ناشناخته باقی ماندهاند. یکی از آثار بسیار مهم در شهر اصفهان، مسجد جامع هفتشویه واقع در شمالشرق اصفهان (ناحیه قهاب) است. با توجه به معماری چند دورهای این بنا، عدم معرفی آن و دورههای ساخت مسجد و نیز فقدان کتیبه تاریخ ساخت بنا، انجام پژوهشی منسجم و مستقل در این رابطه ضروری بهنظر میرسد. بنابراین پژوهش پیشِ رو در تلاش است تا با توجه به شواهد تاریخی، باستانشناسی، معماری و مطالعات تطبیقی به معرفی و شناسایی دورهبندی تاریخی و کالبدی مسجد جامع هفتشویه بپردازد. نتایج پژوهش نشان میدهد که مسجد جامع هفتشویه یکی از مساجد مهم شمال شرق ناحیه اصفهان در قرون میانی اسلامی بوده است که بسیاری از مورخان به این مسجد و اوج حیات آن در دوره سلجوقی اشاره داشتهاند. علاوه بر آن دو دوره مهم سلجوقی و ایلخانی در ساخت مسجد جامع هفتشویه قابل شناسایی بوده که با توجه به نوع نقشه بنا، مصالح بهکار رفته در آن و مطالعات تطبیقی، تشخیص داده میشوند. پژوهش پیشِ رو با روش توصیفی ـ تحلیلی و تحقیقی ـ تاریخی در کنار استفاده از مقایسۀ تطبیقی انجام شده که در آن علاوه بر فعالیتهای میدانی (بررسی تاریخی ـ کالبدی بنا و معماری آن، تهیه عکس، پلان، طرح سهبعدی و مقایسه تطبیقی با نمونههای مشابه) از منابع مکتوب نوشتاری (گزارش سیاحان، مورخان و پژوهشگرانی که در این زمینه تحقیق نمودهاند)، نیز استفاده شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مسجد جامع هفتشویه؛ دورههای تاریخی؛ ساختار کالبدی؛ مطالعات تطبیقی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Investigation of the Historical-physical classification of Haft-shoyeh Jame Mosque based on Comparative Studies | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mehdi Razani1؛ Yadolahe Haydari Babakamal2 | ||
| 1Assistant Professor, Faculty of Applied Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran | ||
| 2Assistant Professor, Faculty of Applied Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Religious buildings from prehistoric times to the present have played an important role in the formation of the constructional elements of cities, settlements and even villages. According to archaeological excavations and historical evidence, temples and religious sites in pre-Islamic times have always been one of the focal points of people's gatherings for religious ceremonies. Isfahan province is one of the most important historical areas of the country throughout the period in which many buildings remain unknown. One of the most important monuments in the city of Isfahan is the Haft-shoyeh Jame mosque located in the northeast of Isfahan (Ghahab area). Considering the multi-period architecture of this building, its lack of introduction and multiple construction periods and the lack of inscriptions on the construction date, a comprehensive and independent research seems necessary. Therefore, the present research is trying to introduce and identify the historical and physical classification of Haft-shoyeh Jame mosque based on historical evidence, archeology, architecture and comparative studies. The results show that the Haft-shoyeh Jame mosque was one of the most important mosques in the northeast of Isfahan in the middle Ages, with many historians referring to the mosque and its heyday during the Seljuk period. additionally, the two important Seljuk and Ilkhanid periods can be identified in the construction of the Haft-shoyeh Jame mosque by the type of map and a material used in it, although additions from the Timurid period are also identified. The methods used in the present study include descriptive-analytic, historical and comparative methods. In addition to the written legacy of the writers including historians, travelers, and researchers who have investigated the field, field activities on site including historical-physical examination of the building and its architecture, photo preparation, planning, three-dimensional design and comparative comparisons with similar exampleshave been Performed. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Haft-shoyeh Jame mosque, Historical era, Physical Structure, Comparative Studies | ||
| مراجع | ||
|
ـ ابنبطوطه، شمسالدین عبداله. (1376). سفرنامه ابنبطوطه، ترجمه محمد موحد، ج1، تهران: آگاه. ـ ابونعیم اصفهانی، حافظ. (1377). ذکر اخبار اصفهان، ترجمه نورالله کسایی، تهران: سروش. ـ ﭘﺎزوﻛﻲ، ﻧﺎﺻﺮ و ﺷﺎدﻣﻬﺮ، ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ. (1384). آﺛﺎر ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﻳﺮان در ﻓﻬﺮﺳﺖ آﺛﺎر ﻣﻠﻲ، ﺗﻬﺮان: ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﻛﺸﻮر. ـ تولمی، مهدی. (1392). آسیبشناسی و ارائه طرح حفاظت تزئینات گچی محراب مسجد جامع هفتشویه، پایاننامه منتشر نشده کارشناسی ارشد رشته مرمت گرایش آثار و اشیاء تاریخی، دنشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت. ـ حاتم، غلامعلی. (1378)، معماری اسلامی ایران در دوره سلجوقی، تهران: ماجد. -حدادی، علی. (1387). مسجد جامع هفتشویه، اصفهان: گزارش ثبتی میراث فرهنگی اصفهان. ـ رازانی، مهدی. (1386). معرفی محراب مسجد جامع هفتشویه از شاهکارهای دوره ایلخانی، فصلنامه فرهنگ اصفهان، ش.36 صص، 50ـ55. ـ رازانی، مهدی. (1386). زنده در خشت بیجان، فیلم مستند، به کارگردانی: علی مسافری ضیاءالدینی، تهیه کننده: دانشگاه هنر اصفهان. ـ سیرو، ماکسیم. (1357). بررسی راههای تاریخی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته به آن‌ها، مترجم: مهدی مشایخی، تهران: نشر سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی تهران. ـ شکفته، عاطفه، احمدی، حسین و امید عودباشی. (1394). تزئینات آجرکاری سلجوقیان و تداوم آن در تزئینات دوران خوارزمشاهی و ایلخانی، پژوهشهای معماری اسلامی، شماره6، صص 84ـ106. ـ رﻓﻴﻌﻲ ﻣﻬﺮآﺑﺎدی، اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ. (1352). آﺛﺎر ﻣﻠﻲ اﺻﻔﻬﺎن، ﺗﻬﺮان: ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ اﺗﺤﺎد. ـ زمانی، عباس. (1351). منار و مناره تزئینی در آثار تاریخی اسلامی ایران، هنر و مردم، شماره 121، صص 62ـ72. ـ فرید، فتانه. (1386). معرفی و شناسایی دورههای تاریخی مسجد جامع هفتشویه، مجموعه مقالات سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران (جلد پنجم)، بهکوشش باقر آیتاله زاده شیرازی، تهران: رسانهپرداز، صص 126ـ150. ـ کیانی، محمدیوسف. (1374). تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سمت. ـ ﮔﺪار، آﻧﺪره و دﻳﮕﺮان. (1371). آﺛﺎر اﻳﺮان، ج1 و3 و4، ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺳﺮوﻗﺪ ﻣﻘﺪم، ﻣﺸﻬﺪ: آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی. ـ مافروخی اصفهانی. (1328). محاسن اصفهان، ترجمه ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲاﻟﺮﺿﺎ آوی، ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم: ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل. ﺗﻬﺮان: ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﭼﺎپ. - مخلصی، محمدعلی. (1359)، شهر بسطام و مجموعه تاریخی آن، اثر،س.1. شماره 2،3 و4، صص 209ـ245. ـ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ﻗﺰوﻳﻨﻲ، ﺣﻤﺪاﷲ. (1362). ﻧﺰﻫﻪ اﻟﻘﻠﻮب، ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﮔﺎی ﻟﻴﺴﺘﺮاﻧﺞ، ﺗﻬﺮان: دﻧﻴﺎی ﻛﺘﺎب. ـ مقدسی، محمدبناحمد. (1361). احسنالتقاسیم فی معرفهالاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، 2ج، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان. ـ مهریار، محمد. (1382). فرهنگ جامع نامها و آبادیهای کهن اصفهان، چاپ اول، اصفهان: فرهنگ مردم. ـ مهریار، محمد. (1384). جامع هفتشویه، مجله علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، س.2، ش. 40،صص 13ـ16. ـ ﻫﻨﺮﻓﺮ، ﻟﻄﻒاﷲ. (1344). گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: کتابفروشی ثقفی. ـ ﻫﻨﺮﻓﺮ، ﻟﻄﻒاﷲ. (1350). تزئینات گچی در آثار تاریخی اصفهان، مجله هنر و مردم، س. 6، ش72 :صص 36ـ46. ـ وﻳﻠﺒﺮ، دوﻧﺎﻟﺪ. (1346). ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در دوره اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﻓﺮﻳﺎر، تهران: ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب. - Siroux, M. (1967). Trois monuments inconnus de l'Iran ancien. Iranica Antiqua, 7, 82.-98.
- https://archnet.org/sites/5433/media_contents/40846, 13/12/2018.
- https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/2M3A9627-1_mix01.jpg. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 465 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,211 |
||