تبیین دامنۀ مفهوم «میدان» و طیف مصادیق آن در دورۀ قاجاریه، مبتنی بر نقشه‌های تاریخی | ||
| معماری اقلیم گرم و خشک | ||
| مقاله 5، دوره 7، شماره 10، اسفند 1398، صفحه 95-118 اصل مقاله (4.23 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.29252/ahdc.2020.13179.1307 | ||
| نویسندگان | ||
| مهنام نجفی* 1؛ رضا شکوری2 | ||
| 1دانشجوی دورۀ دکتری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران | ||
| 2استادیار، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| هدف این مقاله درک دامنۀ مفهوم «میدان» در دورۀ قاجاریه و تبیین طیف مصادیق آن در این دوره، مبتنی بر نقشه‌های تاریخی موجود است. دورۀ قاجاریه دورۀ آغاز نقشه‌برداری با فنون مدرن در ایران است که تهیۀ نقشه‌های مفصل از شهرهای ایران با دقت بی‌سابقه را میسر ساخت. این نقشه‌ها اسناد مستعدی برای فهم اجزای شهر در این دوره به دست می‌دهد و درک آنها را در شبکۀ روابطی ممکن می‌کند که کلیت شهر را شکل می‌دهد. «میدان»، به مثابۀ یکی از اجزای اصلی شهر قاجاری، نقش بارزی در بسیاری از این نقشه‌ها دارد، همانچه این اسناد را به منابع قابلی برای پیگیری مفهوم «میدان» در این دوره تبدیل می‌کند. حدود سی نقشۀ تاریخی از شهرهای ایران در این دوره موجود است که در ۲۱ مورد آن می‌توان رد و نشانی از «میدان» یافت. در این مقاله، با بررسی مصادیق متعدد میدان در این نقشه‌ها، نقش و موقعیت آنها در شهر و و کارکرد آنها در نسبت با دیگر اجزا و همچنین فرم و ویژگی‌های صوری‌شان به دو پرسش اصلی دربارۀ دامنه و محدودۀ مفهوم میدان در این دوره و انواع مصادیق آن می‌پردازیم و برای بسط و تعمیق یافته‌ها به منابع مکتوب درجۀ اول و دوم رجوع می‌کنیم. در این جستجو، نخست، طیف مصادیق «میدان» را عیان می‌سازیم و تلاش می‌کنیم تعریفی از مفهوم آن عرضه کنیم و سپس، مبتنی بر ویژگی‌های بارز و پربسامد مصادیق مختلف به تبیین انواع آن می‌پردازیم. به این ترتیب، با ابتنا بر نقشه‌ها و رجوع به متون، به روش تفسیری ـ تاریخی مفهوم «میدان» را در بستر اجتماعی ـ تاریخی در بر گیرنده‌اش تبیین می‌کنیم. نتیجۀ این جستجوها دامنۀ گسترده و منعطفِ مفهوم میدان را در دورۀ قاجاریه عیان می‌سازد و بازتعریف آن را مبتنی بر این دریافت تازه میسر می‌سازد: هر عرصۀ نامسقف و گشاده در شهر که محدوده‌ای نسبتاً مشخص را شامل شود و مجالی برای فعالیت یا رویدادی فراهم آورد؛ همچنین، تبیین انواع مصادیق «میدان» را در قالب چهار نوع اصلی ممکن می‌کند: میدان حکومتی، میدان بازار، میدان محله، و میدان مجلس. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| میدان؛ دورۀ قاجاریه؛ نقشه‌های تاریخی؛ دامنۀ مفهوم؛ انواع مصادیق | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Maidan: Understanding its Conceptual domain and the range of it’s instances in Qajar period, Based on Historical Maps | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mahnam Najafi1؛ Reza Shakouri2 | ||
| 1Ph. D. Candidate, Department of Art and Architecture, Yazd University, Yazd, Iran | ||
| 2Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Art University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The purpose of this paper is to understand the conceptual domain of “maidan” (the Persian square) and the range of it’s instances in Qajar Iran based on historical maps. Modern mapping in Iran began in the Qajar period and resulted in producing accurate maps with unprecedented detail of Iran’s cities. These maps are great sources to understand the elements of the city in this period of time because they illustrate each element within the network of the interconnected elements which shapes a city. Maidan, as one of the main elements of Qajar city, has an important role in many of these maps, which makes these maps valuable sources for exploring the concept of maidan in Qajar Iran. There are almost thirty historical maps of cities in Qajar Iran and maidan can be found in 21 of them. These maps are potentially great sources for understanding firstly, the conceptual domain of this concept and secondly, the different types of its instances. To do so, we identify the different instances of maidan in these maps, study their forms and characteristics, and interpret their roles and function in the network of the city elements. Moreover, to develop and deepen these findings, we refer to the primary and secondary written sources and historical photos that can help. In this survey, firstly, we illuminate the conceptual domain of maidan and try to describe its meaning; Then, based on the high frequency and prominent characteristics of the instances, we explain the main types of maidan in this period of time. So, based on historical maps and helped by other sources, we interpret the concept of maidan in its socio-historical context by using the Interpretive historical research method. The results of this research, first, show the extensive and flexible field of the concept of maidan in Qajar Iran and let us redefine it: every open and unroofed space in a city which includes a distinguishable area and provide an opportunity for activities or events. Second, they describe the main types of maidan in four categories: royal maidans, maidans of the bazaar, maidans of Neighborhoods, maidan of the parliament. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| maidan (square), Qajar period, historical maps, conceptual domain, types | ||
| مراجع | ||
|
- اعتمادالسلطنه، میرزا محمد حسن‌بن علی. (1379). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه. تهران: امیرکبیر. - اسدپور، علی. (۱۳۹۷). میدان و شهر؛ سرگذشت میدان‌های توپخانه از تهران تا شیراز. تهران: نیارش. - اهری، زهرا؛ حبیبی، سیدمحسن. (۱۳۹۴). میدان بهارستان، تجربۀ نووارگی در فضای شهری ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. - بابایی، سوسن. (۲۰۰۸). اصفهان و کاخ‌هایش: کشورداری، تشیع و معماری بزم در آغاز دوران ایران مدرن. ترجمۀ مصطفی امیری (۱۳۹۸). تهران: فرهنگ جاوید. - بروگش، هاینریش. در سرزمین آفتاب. مترجم: مجید جلیلوند (۱۳۷4). تهران: نشر مرکز. - توسلی، محمود. (۱۳۶۵). اصول و روش‌های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران. - توکلی، نازآفرین. (۱۳۹۵). تعامل رویدادهای مشروطه و تحولات فضایی تهران (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ دورۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه شهیدبهشتی، تهران، ایران. - پولاک، یاکوب ادوارد. سفرنامۀ پولاک: ایران و ایرانیان. مترجم: کیکاووس جهانداری (۱۳۶۸). تهران: خوارزمی. - دامن‌پاک جامی، مرتضی. (۱۳۹۵). اطلس نقشه‌های منتخب دورۀ قاجار. تهران: ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. - سالور عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا. (۱۳۷۴). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. تهران: اساطیر. - سلطان‌زاده، حسین. (۱۳۷۰). فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. - روزنامۀ ایران. (۱۳۷۴). تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها. - روزنامۀ دولت علیۀ ایران. (۱۳۷۰). تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها. - روزنامۀ وقایع اتفاقیه. (۱۳۷۳). تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها. - شاردن، ژان. سفرنامۀ شاردن، ج ۲. مترجم: اقبال یغمایی (۱۳۷۴). تهران: توس. - شیرازیان، رضا. (۱۳۹۴). اطلس تهران قدیم. تهران: دستان. - فخاری تهرانی، فرهاد؛ پارسی، فرامرز و بانی‌مسعود، امیر. (۱۳۸۵). بازخوانی نقشه‌های تاریخی شهر تبریز. تهران: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران. - فلاح، شیوا. (۱۳۹۴). خوانش میدان‌های شهری یزد دورۀ قاجار از منظر روابط نیروهای اجتماعی ـ سیاسی (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ دورۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه شهیدبهشتی، تهران، ایران. - مدنی‌پور، علی. (۲۰۰۳). فضاهای عمومی و خصوصی شهر، مترجم: فرشاد نوریان (۱۳۸۹). تهران: سازمان فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران. - معتمدی، محسن. (۱۳۸۱). جغرافیای تاریخی تهران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - مهریار، محمد؛ فتح‌الله‌یف، شامیل و فخار تهرانی، فرهاد. (1378). اسناد تصویری شهرهای ایرانی دورۀ قاجار. تهران: دانشگاه شهیدبهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه). - نجفی، مهنام. (۱۳۹۲). میدان توپخانۀ دارالخلافۀ ناصری: ذهنیت ایرانی و راه‌آورد دیگری. تهران: روزنه. - نجفی، مهنام. (۱۳۹۱). شکل‌گیری الگوی فضایی میدان توپخانه در شهر قاجاری. فصلنامۀ صفه. (۵۶): ۱۲۱ـ ۱۳۳. - نوربخش، هدیه. (۱۳۸۶). عرصه‌ها و نهادهای شهری در تهران عصر مشروطه. گلستان هنر. (۹): ۵۲ـ ۶۱. - ویشارد، جان. بیست سال در ایران. مترجم: علی پیرنیا (۱۳۶۳). تهران: مؤسسۀ انتشارات نوین. - هدایت، مهدی‌قلی. (1344). خاطرات و خطرات. تهران: زوار. - Babaee, Susan; Grigor, Talinn. (2015). Persian Kingship and Architecture: Strategies of Power in Iran from the Achaemenids to the Pahlavis. London: I.B.Tauris.
- Sykes, Percy Molesworth. (1902). Ten Thousand Miles in Persia or Eight Years in Iran. London: J. Murray. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 520 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 980 |
||